 |
قطر[1] کشوری است کوچک در حاشیه خلیج فارس که امروزه تقریبا دنیا آن را به خوبی می شناسد. در کنار ذخایر غنی نفت و گاز که قطر را تبدیل به یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان کرده، خطوط هوایی گسترده و موفق، شبکه تلویزیونی جهانی الجزیره، سرمایه گذاری بر روی ورزش و اخیرا برگزاری موفق جام جهانی 2022، سیاست خارجی فعال و آنچه در این مختصر بیشتر محل توجه ماست، توجه به تاریخ و فرهنگ از مهمترین عوامل این شهرت و خوشنامی در جهان به شمار میروند.
قطر بر روی فرهنگ و تاریخ خود به صورت قابل توجهی سرمایه گذاری کرده و برای این منظور زیرساختهای لازم را نیز فراهم آورده است. ایجاد دهکده فرهنگی کتارا، مجموعه مؤسسه قطر و شهر دانش، سوق واقف، سوق وکره، سوق میناء قدیم و موزه های متعدد و تعریف رویدادهای مختلف و متنوع در حوزههای مختلف فرهنگی و ورزشی از جمله این زیرساختها هستند. قطر در خلق همه این موارد محور توجه خود را بر تاریخ و فرهنگ خود قرار داده و برای حفظ میراث معنوی خود، هیچ فرصتی را از دست نمی‌دهد.
در این مقال قصد پرداختن به همه این موضوعات را ندارم که خود حدیثی است مفصل و از حوصله این بحث خارج. آنچه امسال برای من خیلی جالب توجه آمد، رمضان در قطر است. تجربه ای ارزشمند از نحوه استقبال و وداع با ماه مبارک رمضان؛ ماهی که بخشی مهم از هویت جامعه اسلامی است؛ آن هم در کشوری که برای جذب گردشگر هم سرمایه گذاری‌های فراوانی کرده و هم حساب ویژه‌ای باز کرده.
ماه رمضان مهمترین ماه سال و فرصتی برای تزکیه و بازگشت به سوی خداست، ماهی که ظاهرش دشواری نخوردن و نیاشامیدن است و باطنش آرامش روحی و نشاط معنوی ناشی از نشستن بر خوان رحمت الهی. رمضان برای روزه داران و باورمندان به ماه میهمانی خدا، فرصتی است مغتنم و لذات معنوی آن خاطره انگیز و دلنشین؛ حالات معنوی خاص روزه داران، خلوتهای عاشقانه، محافل عارفانه، مجالس عالمانه و همه و همه از زیباییهای ماه میهمانی خداست و انس و الفت بیشتر با قرآن.
رمضان در بین مسلمانان همراه با فرهنگ و سنن مختلف و متنوعی گرامی داشته میشود و هر قوم و ملتی در جای جای کره خاکی، به گونه‌ای از آن استقبال میکند، که هر یک دیدنی است و زیباییهای خود را دارد. آداب و رسوم مخصوص رمضان که غالبا هم برگرفته از آموزه‌های دینی است، غذاهای خاص رمضان، لباسهای خاص رمضان، ساز و آوازها، همه و همه بر جذابیت ماه خدا افزوده‌اند به گونه‌ای که برای غیر مسلمانان نیز آن را دیدنی و جذاب کرده.
تجربه ماه رمضان در کشور مسلمان قطر که امروزه آوازه آن در همه‌جا بلند است، برای من تجربه درس‌آموزی بود. کشوری که برای نقش آفرینی در منطقه و دنیا، برنامه‌های بلندمدت و حساب شده‌ای دارد. بر این اساس، در این نوشتار به اختصار، رمضان در قطر و آنچه می‌توان از آن آموخت را مورد بررسی قرار می‌دهم. البته نگاه من در این مختصر ناظر به آداب و رسوم اجتماعی نیست، بلکه بیشتر ناظر به کیفیت مدیریت اجتماعی، فرهنگ‌سازی و بهره‌برداری هر چه بیشتر از ظرفیت‌های این ماه است، که به دولتمردان و مسئولین اداره امور برمی‌گردد.
رمضان در قطر
در روزهای پایانی ماه شعبان و روزهای منتهی به رمضان، پیامهای رمضانی استقبال از رمضان در جای‌جای شهر دوحه به چشم می‌خورد. کالاهای رمضانی اندک اندک در سطح شهر و بازار نزدیک شدن رمضان را نوید میدهند. رسانه ها و مراکز فرهنگی برنامه های متنوعی را که برای رمضان تدارک دیده‌اند، اطلاع رسانی میکنند. همه خود را برای رمضان آماده میکنند؛ به گونه‌ای که انسان حس میکند رویداد مهمی در حال وقوع است! نهادهای دولتی برنامه‌های رمضانی خود را اعلام میکنند، بخش خصوصی نیز از این جریان عقب نمی ماند و از تخفیفات و برنامه‌های ویژه خود برای رمضان رونمایی میکند.
با شروع رمضان، شهر هم رمضانی میشود. صفحه نمایشهای بزرگ و کوچک با تصاویر و پیامهای رمضانی و نمادها و المانهای مختلف طراحی شده مخصوص رمضان چهره خیابانها، پارکها و مراکز تفریحی در کنار برج‌های بلندی که با نورافشانی تصاویر زیبا و پیامهای تبریک رمضان را به نمایش می‌گذراند، چهره شهر را دگرگون کرده‌اند. هم‌زمان، بازار نیز پر میشود از تبلیغات رمضانی، کالاهای رمضانی، تخفیفهای رمضانی و مسابقات و قرعه کشیهایی که برای این ماه در نظر گرفته شده اند. تمامی مجمتع‌های تجاری سطح شهر رنگ و بوی رمضان گرفته‌اند. در برخی مجتمعهای تجاری مدرن صدای دلنشین تلاوت قرآن به گوش میرسد. خلاصه همه جا رمضان است، همه چیز رمضانی است و صدا و رنگ و بوی رمضان متفاوت از آنچه من تاکنون آن را تجربه کرده ام درک میشود.
در سطح شهر، مردم با نمادهای رمضان عکس میگیرند. در مغازه ها اعضای خانوده ها در همه سنین، وسایل و کالاهای مخصوص رمضان را میخرند؛ کالایی همچون سفرههای مخصوص رمضان با طراحی خاص، عروسکهای رمضانی، ظروف رمضانی و ....
قطر به هر موضوع ریز و درشت فرهنگی اهمیت میدهد و از آن برای تقویت هویت فرهنگی خود بهره میگیرد، به آن تشویق میکند و از آن حمایت میکند. سنتهای رمضانی نیز از این قبیلاند. به عنوان مثال قرنقعوه جشنی است که توسط کودکان در نیمه ماه مبارک رمضان توسط کودکان برگزار میشود. به این شکل که کودکان بعد از افطار با شادی و پایکوبی و خواندن شعرهایی، به در خانه همسایه ها میروند و آنها به کودکان هدایا و خوراکیهایی مثل شیرینی و شکلات میدهند. کودکان برای این جشن از ابتدای ماه رمضان برنامه ریزی میکنند و انتظار میکشند.
بسته های مخصوص جشن قرنقوه از ابتدای ماه مبارک رمضان در مغازه ها به فروش میرسد و حتی لباسهای مخصوص این جشن؛ جالب این که نهادهای فرهنگی هم برای این موضوع وارد عمل میشوند و زمینه برگزاری جشن را فراهم میآورند و رسانه‌ها بر روی آن تمرکز میکنند.
علاوه بر این، در کنار فرهنگ خوب اطعام و سفرههای افطاری و سحری و توزیع غذا، که در بین قطری‌ها رواج دارد، خیریه‌های قطری هم در این ماه فعال‌تر شده‌اند و با اجرای برنامه‌های زنده در شبکه‌های اجتماعی، همگان را به کار خیر دعوت و تشویق میکنند.
در شهر گردشگری دوحه، شور و نشاط همیشگی در جریان است، جاذبه‌ها نه تنها کم نشده که افزایش هم یافته‌اند؛ گویا دولت قطر برای رمضان به عنوان فرصتی برای جذب گردشگر و در کنار آن معرفی فرهنگ و سنتهای اسلامی برنامه‌ریزی کرده. نمایشگاه رمضانی کتاب قطر در فضایی بسیار مفرح و جاذبه‌هایی برای همه اعضای خانواده که تا پاسی از شب پذیرای استقبال کنندگان بود و جشن‌ها و مسابقات مختلف، شور و نشاطی را در شهر ایجاد می‌کرد. تنوع کالاها و سرگرمی‌ها نیز نه تنها فرقی نکرده که در مواردی بیشتر و متنوعتر شده. گردشگران می‌توانند در دوحه با رمضان عکس بگیرند و با خود سوغاتی‌های رمضانی ببرند! راستش را بخواهید، آدم دلش برای این رمضان تنگ میشود!
بایدها و درس‌ها:
ماه رمضان یک بعد و کارکرد فردی و شخصی دارد و یک بعد و کارکرد اجتماعی. قصد ورود به جزئیات را ندارم، به این حد بسنده می‌کنم؛ کارکرد فردی برمی‌گردد به خود فرد و نحوه استفاده از فرصت ماه رمضان در تزکیه و خودسازی؛ اگر چه در این مورد هم دولت می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. بعد اجتماعی ماه رمضان ناظر به جامعه و فضای زندگی اجتماعی و مهم‌تر از همه هویت ملی است که دولت در آن نقش اصلی و محوری را بر عهده دارد. در کشور ما که با معضلات فرهنگی متعددی روبرو هستیم، فرصتی همچون رمضان، می‌تواند نقش مهمی در تدبیر این امور و به صلاح آوردن آنها باشد.
در ادامه با محوریت برخی دغدغه‌های مهم فرهنگی و اجتماعی حال حاضر، پیشنهادات و توصیه‌هایی با محوریت استفاده از ظرفیت‌های دینی و فرهنگی و به ویژه ماه مبارک رمضان، ارائه میشود:
- نمادسازی یکی از ابزارهای قدرتمند فرهنگی و تبلیغاتی است که می‌تواند به شناخت و درک بهتر مفاهیم و ارزش‌های فرهنگی و تثبیت آن در ذهن جامعه کمک کند. لذا، نمادسازی برای یک فریضه عبادی که هر ساله یک ماه به آن اختصاص می‌یابد، امری ضروری می‌نماید. امری که تاکنون نسبت به آن کوتاهی شده و یا حداقل در این خصوص از برخی کشورهای اسلامی عقب هستیم! اگر چه درباره نوروز در این حوزه موفق‌تر عمل شده. {نمادسازی فرهنگی}
- با توجه به خالی بودن دست حوزه فرهنگ از اسباب‌بازی‌های مناسب برای کودکان، به ویژه تولیدات ناظر به فرهنگ و ارزش‌های دینی، عملا نسبت به تهاجم فرهنگی غرب و نمادسازی‌های پرتکرار آن، منفعل و دست بسته‌ایم. تولید و ترویج نمادهای اسلامی، می‌تواند در تقویت ریشه‌های فرهنگ دینی در کودکان و نوجوانان و حتی جوانان و بزرگسالان نقش مؤثری ایفا کند و توجه به نمادها و محصولات فرهنگی تولیدی غربی را کاهش دهد. {مقابله با تهاجم فرهنگی}
- نمادهای فرهنگی که در بسیاری از کشورهای اسلامی مورد استفاده قرار میگیرند، لزوما زاده‌ی فرهنگ همان کشور نیستند، بلکه داشتن هویت مشترک اسلامی، معیار تولید و ترویج آن در سطح جامعه است. این نوعی همبستگی و هم‌افزایی فرهنگی است که مصونیت جامعه را در برابر فرهنگ بیگانه، افزایش میدهد. بنابراین میشود علاوه بر نمادسازی مبتنی بر فرهنگ ملی، می‌توان با تولید و ترویج برخی نمادهای تولید شده توسط کشورهای اسلامی، علاوه بر ایجاد زمینه هم‌گرایی و انس و الفت بیشتر میان ملت‌ها در مقابل تهاجم سراسری فرهنگ غرب، منسجم‌تر و فعال‌تر عمل کرد. {همبستگی امت اسلام}
- تولید کالاهای رمضانی علاوه بر فرهنگ‌سازی و ایجاد نشاط در جامعه و خانواده‌ها، می‌تواند باعث رونق کسب و کارها شود و ایجاد اشتغال کند. تولید خوراکی‌های رمضانی، لباس رمضانی، اسباب بازی‌های رمضانی، دکوراسیون رمضانی، سفره رمضانی و .... می‌توانند تنوعی جذاب و دلنشین برای یازده ماه تکرار بازار باشد، همچنان که برای زندگی یکنواخت سالانه این‌گونه است. {تقویت اقتصاد فرهنگ}
- زیباسازی فضای جامعه با نمادها و المانهای رمضانی، می‌تواند خاطرات خوشی برای شهروندان و گردشگران ایجاد کند، فضایی که خود می‌تواند جاذبه گردشگری باشد. {توسعه گردشگری فرهنگی}
- ایجاد فضایی دلنشین و متفاوت برای اقشار و گروه‌های مختلف جامعه با استفاده از ماه مبارک رمضان، می‌تواند علاوه بر ایجاد نشاط در فضایی معنوی، زمینه همدلی و هم‌آوایی جامعه را نیز فراهم آورد. {همبستگی مبتنی بر فرهنگ و ارزش‌های دینی}
سرانجام، میشود ماه رمضان و ماه میهمانی خدا، ماه برکت و مغفرت، ماه شور و نشاط مؤمنانه و ماه برادری، همدلی و جشن میهمانی خدا باشد.
علی بختیاری
رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
قطر-دوحه
اردیبهشت 1402
[1] . قطر بر اساس آخرین آمار، حدود 3 میلیون جمعیت دارد که تنها حدود 12 درصد آن قطری و بقیه مهاجرین و عمدتا از هند، نپال، بنگلادش، فیلیپین، مصر، سریلانکا و دیگر کشورهای عمدتا آسیایی و عربی هستند. از جمعیت ایرانیان گزارش رسمی وجود ندارد ولی بین 20 تا 30 هزار گزارش شده است. از کل جمعیت حدود 85 درصد مسلمانند و بقیه پیروان سایر ادیان، غالبا مسیحی، هندو، بودایی، سیک و دیگر ادیان هستند.
نظر شما